Περί "χρέους"

Ας μιλήσουμε λοιπόν για το χρέος.
Και όχι, δεν είναι αυτό που νομίζετε.
Ας μιλήσουμε για ένα άλλο χρέος που οι άνθρωποι είτε αναγκαστικά είτε οικειοθελώς, είτε από απελπισία είτε με ικανοποίηση αναλαμβάνουν.
Άλλοτε απέναντι στον εαυτό τους και άλλοτε απέναντι στους άλλους.
Ας μιλήσουμε για το χρέος που αναλαμβάνει το παιδί για λογαριασμό του γονιού του.

Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΝΑRAYAMA
ή αλλιώς "το δικαίωμα στην αποχώρηση"

Η Μπαλάντα του Ναραγιάμα (Narayama bushikô) σκηνοθετήθηκε αρχικά το 1958 από τον Keisuke Kinoshita και το remake της γυρίστηκε το 1983 από τον Shōhei Imamura. Το τελευταίο βραβεύθηκε με τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ των Καννών το 1983. 
Η ταινία του 1958 αφηγείται, με την τεχνική Kabuki, την ιστορία μιας ηλικιωμένης μητέρας. Σε ένα απομακρυσμένο ορεινό χωριό της απολυταρχικής φεουδαρχικής Ιαπωνίας του 17ου αιώνα, η έλλειψη τροφίμων οδηγεί τους ανθρώπους σε εθελοντική "απομάκρυνση" από τη ζωή, όταν φθάνουν τα 70 τους χρόνια. Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι, με τη θέλησή τους και θεωρώντας το μεγάλη τιμή και υποχρέωση, ζητούν τη μεταφορά τους μέχρι το βουνό Narayama για να πεθάνουν παρέα με τους θεούς τους. Τη μεταφορά αναλαμβάνουν τα παιδιά τους ή άλλα μέλη της οικογένειας. Και παρά τον σπαραγμό των παιδιών όταν εγκαταλείπουν στο αφιλόξενο βουνό το γονιό τους, θεωρούν αυτή τη "διαδικασία"/ιεροτελεστία/θυσία ως χρέος τους απέναντι σε αυτόν προετοιμαζόμενοι και οι ίδιοι γι' αυτό το ταξίδι όταν έρθει η ώρα. Η ταινία του 1958 είναι αριστουργηματικά σκηνοθετημένη και η ιστορία μοναδικά αφηγημένη με παραδοσιακό τρόπο και μουσική υπόκρουση.
Το remake είναι εξίσου αριστουργηματικό και ως πιο σύγχρονα αποτυπωμένο, κατά τη γνώμη μου, μας βάζει περισσότερο στο κλίμα καθώς η αληθοφάνεια της ταινίας είναι εκπληκτική.
Η ταινία (και οι δύο εκδοχές της) είναι βασισμένη στην ομώνυμη νουβέλα/μπαλλάντα του Shichirō Fukazawa (1956) που αφηγείται το έθιμο ubasute ή oyasute. Αυτό το έθιμο, που φέρεται να υπήρχε στην Ιαπωνία στο μακρινό παρελθόν και σύμφωνα με το οποίο ένας ασθενικός ή ηλικιωμένος συγγενής μεταφέρονταν σε ένα βουνό, ή κάποια άλλη ερημική περιοχή, για να πεθάνει, είτε από αφυδάτωση, πείνα, ή έκθεση στη φύση. Η πρακτική φέρεται να ήταν πιο συνηθισμένη σε περιόδους ξηρασίας και λιμού, και μερικές φορές επιβάλλονταν από αξιωματούχους των τοπικών φεουδαρχών. Μέσα στα ασφυκτικά πλαίσια της επιβίωσης, αφότου οι χωρικοί πλήρωναν ως φόρο τεράστιες ποσότητες αγαθών και προϊόντων τους, δεν έμεναν επαρκή αγαθά γι' αυτούς και τις οικογένειές τους άρα δεν είχαν άλλη επιλογή πλην της "φυσικής", αναγκαστικής όμως, επιλογής.
Πέρα από τη σημειολογία και τα μηνύματα της ταινίας κατανοούμε - ανάμεσα σε άλλα - δύο πράγματα:
Το ένα στοιχείο που μας δίνει η ταινία είναι το πώς αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι το χρέος τους απέναντι στην κοινότητα και πώς αναλαμβάνουν οι απόγονοι - εφόσον υπάρχουν - να "αποπληρώσουν" για λογαριασμό του γονιού αυτό το χρέος.
Το δεύτερο στοιχείο που αποκομίζουμε είναι η συνειδητοποίηση της "θρησκευτικοποίησης" μιας επώδυνης επιλογής - αυτήν του οικειοθελούς αργού θανάτου παρέα με τα στοιχειά της φύσης - που προκύπτει από την ανάγκη για "ένα στόμα λιγότερο". Η πρακτική ανάγκη που έγινε εσωτερική ανάγκη, "πεποίθηση" και ιερό χρέος και καθήκον του ηλικιωμένου να "αποχωρήσει" από τον κόσμο των θνητών και να ανέβει στο ιερό βουνό όπου θα συναντήσει τους θεούς και θα περάσει στον δικό τους κόσμο. Ενώ στην ουσία η μόνη ανάγκη ήταν να φύγει για να αφήσει χώρο στους νεώτερους και να μην τους επιβαρύνει με την παρουσία του.

Αυτή η ταινία, πέρα από τους συμβολισμούς της, αποτελεί ένα αριστοτεχνικό κέντημα της αμφίδρομης σχέσης ατόμου - κοινότητας, παιδιού - γονέα, χρέους και καθήκοντος απέναντι στην ίδια τη συνέχιση της ζωής μέσω του θανάτου.

Νάση Αναγνωστοπούλου

στην ενότητα Περί "χρέους" περιλαμβάνεται και το κείμενο της Νάσης Nebraska ή αλλιώς "το δικαίωμα στο όνειρο"


για να επισκεφτείς το blog της Νάσης πάτησε εδώ.