Η προφητική ελεγεία του Ταρκόφσκι για την επερχόμενη πολιτιστική παρακμή

Με αφορμή το παραπάνω πλάνο από τη Nostalghia (1983) του Andrei Tarkovsky:
Νερό, φωτιά, πέτρα, σίδερο και ξύλο. Μια μυθική κινηματογραφική σύνθεση που τείνει να αγγίξει τις ζεν δοξασίες και να τις ενώσει με το διαχρονικό του νόστου που προκαλεί πόνο, περνώντας από την πλανεμένη αναρχία της πρωτογενούς σκέψης (η υπηρέτρια στο Μιλάνο βάζει φωτιά στην Ύλη ως φέρουσα την ευθύνη για το πνεύμα της καλλιεργημένης απολυταρχίας και υποδούλωσης), σε διαρκή διάλογο με τα στοιχεία της φύσης, την οργανωμένη θρησκεία στον αντίποδα της πίστης, την έκκληση στη μη λογική του θρήνου ως τέλος και του θανάτου απλώς ως άχρονο συνακόλουθο, την ένωση των εποχών σε ένα από τα πιο σπουδαία πλάνα στην ιστορία του κινηματογράφου, λίγο πριν το φινάλε της ταινίας. Το "μία σταγόνα και άλλη μία κάνουν μία σταγόνα μεγαλύτερη και όχι δύο" πέφτει ως βαριά ταφόπλακα περιγράφοντας την ελπίδα εγκλωβισμένη σε μια κατάσταση από την οποία δεν διαφαίνεται έξοδος και είναι αυτό ακριβώς που ο Βασίλης Ραφαηλίδης περιέγραφε στο κείμενό του ως "χρονική" νοσταλγία μιας σειράς καταστάσεων και διαχώριζε από τη συνήθη έννοια που προσδιορίζεται χωρικά για να μιλήσει για το νόστο της άχρονης πατρίδας ή όσων συνθέτουν αυτήν ως εστία. Πέραν από την εστία ή, μάλλον, για αυτή φωνάζει ο χαμένος κόσμος στην κορυφαία σκηνή της ταινίας: ο κόσμος που αυτοπυρπολήθηκε, ο κόσμος που δεν είχε τίποτα να χάσει και έδωσε την παράστασή του ανάμεσα σε άλλους ξεριζωμένους, τρελούς, επίμονα ρομαντικούς και έχει θορυβωδώς ανταλλάξει τη σκέψη με το λόγο που όμως την προαπαιτεί για να αφομοιωθεί εντείνοντας έτσι το υπαρξιακό αδιέξοδο. Και σαν βάλσαμο η επιστροφή που όμως δεν απαλύνει τη νοσταλγία: το νερό ως αντανάκλαση των αναμνήσεων με δυναμική ανάλογη της ηρεμίας του, η φωτιά ως οδύνη στην επαφή, η πέτρα ως το άθραυστα δεδομένο, το υπερβατικό που τοποθετεί τον άνθρωπο σε ένα σκαλί χαμηλότερο από τη φύση, το σίδερο που δαμάστηκε και έγινε εργαλείο, το ξύλο που συγκρατεί τη ζωή των φύλλων και λουλουδιών, όλα γίνονται διάβα σε ένα σκοπό ζωής που υποσχέθηκε ο θεός στον άνθρωπο, ο άνθρωπος στον ποιητή, ο ποιητής στον τρελό, ο τρελός στον εαυτό του που, ως τρελός, υμνεί το θεό και όχι τον άνθρωπο που τον απογοήτευσε.

Πάνος Τράγος