Amadeus

Για να έχει κανείς πρόσβαση στη δημιουργική του πηγή πρέπει πρώτα να θεραπευτεί από τις προσωπικές του μικρότητες. Η πηγή βρίσκεται μέσα σε όλους μας και περιμένει να την προσεγγίσουμε με το σωστό τρόπο. Ο Μίλος Φόρμαν επέλεξε να πει ορισμένες αλήθειες χρησιμοποιώντας την ξεχωριστή φυσιογνωμία του Μότσαρτ σαν αλληγορία. Όλοι έχουμε έναν Μότσαρτ μέσα μας. Ο σκηνοθέτης μας λέει ότι για να τον ξεκλειδώσουμε πρέπει να τρελαθούμε αναλόγως. Δεν είναι τόσο αλλοπρόσαλλη η συμπεριφορά του όταν περιλαμβάνει το σεβασμό προς όλους, την ανιδιοτέλεια, την παιχνιδιάρικη στάση ζωής, την εντυπωσιακή αυτοπειθαρχία.

Ο Σαλιέρι δημιουργεί μονοδιάστατα μουσικά έργα επειδή είναι γεμάτος ελαττώματα σαν χαρακτήρας. Ακόμα και στα γεράματά του δεν κατάφερε να ξεπεράσει τη ζήλεια. Και τώρα, λίγο πριν πεθάνει, προσπαθεί να εκφράσει όσα έχει μέσα του για να ηρεμήσει η ψυχή του. Η ζήλεια όμως είναι μια αρρώστια που τρελαίνει τον άνθρωπο. Θέλει μια ώριμη, προσεχτική διανοητική πορεία για να θεραπευτεί κανείς από τη λαίλαπά της. Ο Σαλιέρι, προσπαθώντας να υπονομεύσει το Μότσαρτ, κατέστρεψε τον εαυτό του. Φαίνεται τι προσωπικό τίμημα έχουν όσοι δε βοηθούν αυτούς που ξέρουν ότι πραγματικά αξίζουν, πόσα χρειάζεται να θυσιάσουν μέσα τους, πόσα ψέματα πρέπει να πουν στον εαυτό τους για να συνεχίσουν να πράττουν την αδικία και σε τι δυσβάσταχτο σημείο τους φέρνει αυτή η στάση ζωής. Τα ψέματα γυρίζουν πίσω κάποια στιγμή.

Επίσης είναι προφανές ότι η επιλογή του Σαλιέρι να σταθεί απέναντι στο Θεό τον απομονώνει από τους υπόλοιπους ανθρώπους και πηγάζει από μία βαθιά ριζωμένη, ανεκπλήρωτη ματαιοδοξία. Ο Σαλιέρι ήθελε να είναι ο Μότσαρτ, είχε το μουσικό αυτί που απαιτούνταν αλλά δεν είχε το συνθετικό χάρισμα. Η μεγαλειώδης ερμηνεία του Murray Abraham στο ρόλο ενός ανθρώπου που δε μπορούσε να συνθέσει αλλά μπορούσε να εκτιμήσει το αριστούργημα, λάτρευε τη μουσική αλλά περισσότερο λάτρευε την υστεροφημία, δεσπόζει όχι μόνο στην ταινία αλλά γενικότερα στην κινηματογραφική ιστορία. Ήθελε να γίνει διάσημος, είχε τις διασυνδέσεις και την πονηριά να ελιχθεί, αλλά ήξερε ότι δεν το άξιζε. Κι ήρθε ένας χαζοχαρούμενος, παιχνιδιάρης, αλκοολικός, εγωιστής κι απείθαρχος νεότερός του να γράψει αριστουργήματα όπως το Ρέκβιεμ, ο Δον Τζιοβάννι κι οι Γάμοι του Φίγκαρο.

Ο άνθρωπος που δεν είναι σε θέση να χαρεί με το ταλέντο ενός άλλου είναι καταδικασμένος σε μια θλιβερή, μοναχική ζωή. Κι αυτό γιατί όλοι όσοι κάνουμε κάτι δημιουργικό εν τέλει από την ίδια πηγή δανειζόμαστε. Κι αυτή η πηγή δεν έχει να κάνει με ονόματα ή ταμπέλες αλλά με τη δημιουργία αυτή καθ’ εαυτή. Μέσα από έναν τόσο ελαττωματικό χαρακτήρα η ταινία μας υπενθυμίζει ότι η χαρά της δημιουργίας είναι παγκόσμια, παντοτινή και υπάρχει μέσα σε όλους μας όπως υπάρχει στη ‘Γκερνίκα’ του Πικάσο ή στη ‘Φόνισσα’ του Παπαδιαμάντη. Όλοι έχουμε ένα Μότσαρτ μέσα μας. Ο χαρακτήρας θα τον ενεργοποιήσει.

Νίκος Παππάς